Veerkracht
In november 2011 was ik te gast bij een conferentie van uitgeverij Van Gorcum. De inleidende spreker was Hans van Breukelen. Hans sprak zijn verbazing uit over het negativisme dat schuilt in mensen. FC Utrecht had net thuis met 6-4 van Ajax gewonnen en de kranten stonden bol van verhalen over hoe slecht Ajax had gespeeld. Geen woord over de veerkracht van FC Utrecht. Er is een groep bevlogen onderwijsprofessionals die vindt dat ons onderwijs anders kan of moet. Zij zijn fervent voorstander van onderwijsinnovaties zoals de Wittering.nl en beroepen zich op mensen als Sir Ken Robinson om het faillissement van het huidige onderwijsbestel aan te tonen. Voor hen vertegenwoordigen zij de echte en enige weg naar een duurzame en waardevolle samenleving. Veerkracht ten top.
Negativisme
Sommige van bovengenoemde onderwijsprofessionals denken echter dat zij hun gelijk moeten halen door ontwikkelingen, zoals opbrengstgericht werken, te veroordelen zonder deze te onderzoeken. Als schrijver van het boekje ‘Resultaten tellen’, een werk- en denkwijze om datagestuurd te leren werken, ondervind ik dit regelmatig. Scholen die serieus met dit thema aan de slag gaan worden neergezet als leerfabrieken waar het leerproces van de leerling wordt gestuurd op basis van harde en koele cijfers. “Datadriven onderwijs” is voor de criticasters een koel, afstandelijk en verwerpelijk begrip. Het negativisme voert de boventoon.
Pedagogisch tact
Onlangs werd ik door prof. Luc Stevens (NIVOZ) uitgenodigd om van gedachten te wisselen over mijn motivatie het boek ‘resultaten tellen’ te schrijven. Prof. Stevens heeft nog niet zo lang geleden het begrip “pedagogisch tact” geïntroduceerd. Het gaat hierbij om het ontwikkelen van een verbondenheid tussen leerkracht en leerling van hoge kwaliteit. De leerling volbrengt ontwikkelingstaken waartoe de leerkracht hem uitdaagt en ondersteunt. Maar wel zo dat de leerkracht de leerling helpt zichzelf te helpen, zich te ontwikkelen en zichzelf te leren kennen. Kort gezegd: Een leerkracht die investeert in de relatie met, en de competentie en autonomie van de leerling.
Reflectie
Pedagogisch tact is niet aan te leren. Het is iets dat in een persoon zelf zit . Het vraagt bewustwording van de leerkracht om pedagogisch verantwoord te kunnen handelen. Reflectie vormt de sleutel tot een goede onderwijspraktijk. Pedagogisch tact vertoont in dit opzicht voor mij een belangrijke overeenkomst met opbrengstgericht werken. Wanneer ik scholen begeleid, zie ik leeropbrengsten als een middel om leerkrachten bewust te maken van het effect van hun manier van lesgeven. Het gaat bij opbrengstgericht werken naar mijn mening minder om de focus op de leerling en zijn onderwijsbehoeften maar om het proces het beste uit de leerkracht naar boven te halen. Het zorgvuldig verzamelen en analyseren van leeropbrengsten draagt, naast persoonlijke observatie en intuïtie, bij aan reflectie op het professionele handelen. Het zijn hulpmiddelen die leiden tot bewust en verantwoord leerkrachtgedrag. Daar profiteert elke leerling van.
Trucjes
Het werken met onderwijsarrangementen, sturen op data en het vergelijken van scores zijn allemaal ‘trucjes’ om de leerkracht inzicht te geven in een manier van werken die recht doet aan individuele verschillen en die praktisch uitvoerbaar is. Wanneer pedagogisch tact niet vanzelfsprekend aanwezig is, zijn middelen als opbrengstgericht werken in te zetten om leerkrachten tot meer zelfinzicht te laten komen. Het is mijn stellige overtuiging dat de kloof tussen voor- en tegenstanders van opbrengstgericht werken minder groot is dan vaak verondersteld. Maar dan moet je wel bereid zijn deze overeenkomsten op constructieve wijze te willen onderzoeken en bespreken.
Waardegestuurd onderwijs
Dat het uitvergroten van tegenstellingen effectief kan zijn, bewijst de politiek anno 2011. Het onderwijs vormt hierop helaas geen uitzondering. Maar diegene die zich werkelijk zorgen maakt over de waardeontwikkeling van onze maatschappij en de wereld waarin onze kinderen groot worden, doet er goed aan om de kant van Utrecht te kiezen en oprecht trots te zijn op elke leerkracht die het beste voor heeft met onze jeugd en die er alles aan doet om leerlingen te helpen op hun weg naar een gelukkig leven. Met pedagogisch tact en sturen op leeropbrengsten als waardevolle hulpmiddelen die in samenhang met elkaar kunnen worden ingezet. Daar is veel tact voor nodig. Onderwijskundig tact van leerkrachten, maar ook van adviseurs die schoolteams helpen het morgen net even anders te doen.
Menno van Hasselt is eigenaar van Van Hasselt advies en van O21 . Menno werkt samen met de CED-Groep bij het invoeren van opbrengstgericht werken in het primair en speciaal onderwijs. Voor deze organisatie schreef hij het boek ‘Resultaten tellen‘ . Menno is te volgen op twitter via @mennovh of via LinkedIn